Choć urodził się w Hiszpanii, większość dorosłego życia spędził we Francji. W ciągu całego okresu swojej trwającej 78 lat kariery stworzył około 13 500 obrazów, 100 000 rysunków i rycin, 34 000 ilustracji; a prócz tego rzeźby, ceramikę oraz inne przedmioty, takie jak kostiumy i scenografie teatralne. Jest powszechnie znany jako jeden z najbardziej wpływowych i cenionych artystów XX wieku.

Wraz z Georges Braque współtworzył ruchu kubistyczny - awangardowy ruch artystyczny, który na zawsze zmienił oblicze europejskiego malarstwa i rzeźby, jednocześnie wpływając na współczesną architekturę, muzykę i literaturę. Kubizm rozbijał przedmioty na kawałki, by poskładać je w abstrakcyjną formę. Zasięg i waga tego ruchu były tak ogromne, że zainspirowały narodziny futuryzmu, dadaizmu i konstruktywizmu.

Przypisuje mu się także wynalezienie asamblażu, odmiany kolażu polegającej na eksperymentowaniu z użyciem „nieartystycznych” tworzyw, oraz manipulowanie materiałami, które wcześniej nie były rzeźbione lub kształtowane.

Picasso urodził się w 1881 r. w Hiszpanii, w Maladze. Ojciec jego, Don Jose Ruiy z Blasco, był malarzem i profesorem sztuki – już od najmłodszych starał się rozwijać talent syna. Matka, Maria Picasso y Lopez, miała mówić, że Pablo Picasso „w pierwszych słowach domagał się ołówka”. W wieku lat siedmiu Picasso rozpoczął formalne szkolenie u swojego ojca. Ze względu na tradycyjne wykształcenie akademickie Ruiz uważał, że nauka powinna przede wszystkim polegać na kopiowaniu arcydzieł oraz rysowaniu żywych i gipsowych modeli postaci ludzkich. W 1891 rodzina Picassa przeniosła się do A Coruñy, gdzie Ruiz podjął pracę w tamtejszej szkole sztuk pięknych. Nie zostali tam jednak długo. Tragedia rodzinna (śmierć siostry Picassa) oraz praca Ruiza zaprowadziła ich w 1895 do Barcelony. Tam, w wieku 13 lat Picasso zaczął uczęszczać na zaawansowane zajęcia w Barcelońskiej Szkole Sztuk Pięknych. W wieku 16 lat wysłano go do czołowej hiszpańskiej uczelni artystycznej, Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych św. Ferdynanda w Madrycie. Wkrótce po przybyciu, buntując się przeciwko formie i rygorowi nauczania, przestał uczęszczać na zajęcia. Zamiast tego zaczął spędzać dni w madryckim muzeum Prado, mając za nauczycieli i towarzyszy obrazy Francisco Goya i El Greco.

W karierze Picassa można wyróżnić kilka głównych okresów:

Błękitny okres (1901-1904)

Charakteryzuje się malarstwem monochromatycznym, w odcieniach błękitu  i niebieskozielonego, czasami tylko ogrzewanymi przez inne kolory. Odzwierciedla ponury okres życia artysty, w którym Picasso osobiście doświadczył ubóstwa wraz z  jego społecznymi skutkami. Do najczęściej podejmowanych przez Picassa w tym czasie tematów należą głód i  prostytucja. Na szczególną uwagę zasługują też pośmiertne portrety przyjaciela Carlosa Casagemasa, po jego samobójczej śmierci, których kulminacją jest ponury alegoryczny obraz La Vie (Życie).

Okres różowy (1904-1906)

Obejmuje czas, w którym zła passa zaczęła się od artysty odwracać. Picasso zaczął odnosić pierwsze sukcesy i przezwyciężył depresję, co przełożyło się na optymistyczny charakter tworzonych obrazów. Nazwa wzięła się od częstego używania pomarańczowych i różowych barw, a także od portretowania zabawnego świata cyrkowców i arlekinów (Kuglarze).

Wpływy afrykańskie (1907-1909)

Dla twórczości Picassa przełomowym momentem stała się retrospektywa Paula Cezanne'a, która odbyła się w Salon d'Automne, w 1906 roku, rok po śmierci artysty. W pracach Cezanne'a Picasso znalazł inspirację i odpowiedź, jak wydobyć z natury najdoskonalszą i najbardziej wyjątkową wizję. Mniej więcej w tym samym czasie w centrum zainteresowań artystów europejskich znalazła się sztuka afrykańska, a szczególnie afrykańska rzeźba tradycyjna. We Francji Henri Matisse, Pablo Picasso i ich przyjaciele z Paryża zaczęli łączyć charakterystyczne dla afrykańskich rzeźb przedstawienie postaci ludzkiej ze stylami malarskimi wywodzącymi się z postimpresjonistycznych dzieł Cezanne'a i Gauguina.

Panny z Avignon były pierwszym arcydziełem Picassa. Obraz przedstawia pięć nagich kobiet, których sylwetki są zgeometryzowane, a ich twarze inspirowane rzeźbą iberyjską i afrykańskimi maskami. Tym obrazem Picasso radykalnie odchodzi od tradycyjnego malarstwa europejskiego poprzez adaptację prymitywizmu i porzucenie perspektywy na rzecz płaskiej, dwuwymiarowej płaszczyzny obrazu.

Pojawienie się „Panien” wywróciło świat sztuki do góry nogami. Obraz został nazwany najbardziej innowacyjnym obrazem w historii sztuki współczesnej. Był to moment, w którym Picasso zerwał z panującymi ówcześnie klasycznymi wpływami francuskimi i znalazł własną formę ekspresji. Był to pierwszy krok w stronę kubizmu.

Kubizm (1909-1919)

Rodził się w wyniku oddziaływania różnych wpływów - od Paula Cézanne'a i Henri Rousseau po sztukę archaiczną i plemienną - które już w 1907 roku zachęciły Picassa do nadania tworzonym postaciom nowej formy. Kubizm zdekonstruowałi zakwestionował obowiązującą w sztuce konwencję perspektywy. Georges Braque i Picasso wykorzystywali głównie neutralne barwy i opierali się na "rozbieraniu obiektów” i "analizowaniu ich" pod względem ich kształtów. Picasso eksperymentował z techniką kolażu, wklejając w obrazy przedmioty codziennego użytku, takie jak gazety lub obwoluty papierosów. Kolaż nie tylko podkreślał różnice w fakturze, ale także stawiał pytanie o to, gdzie w malarstwie przechodzi granica pomiędzy rzeczywistościąa iluzją. Wykorzystując kolory, kształty i figury geometryczne oraz wyjątkowe podejście do przedstawiania obrazów, Picasso zmienił kierunek sztuki dla przyszłych pokoleń.

Neoklasycyzm, surrealizm i rzeźba

W 1917 roku Picasso odbył swoją pierwszą podróż do Włoch, w czasie której wielki wpływ wywarł na niego styl neoklasyczny. Odrywając się od skrajnego modernizmu tworzył prace przypominające Raphaela i Ingresa. Z czasem bardzo swobodnie zaczął jednak łączyć wpływy modernistyczne z neoklasycznymi,co zaowocowało powstaniem surrealistycznych arcydzieł, takich jak Bombardowanie Guerniki (1937) - szaleńcze i mistrzowskie połączenie stylu, który uosabia rozpacz wojny.

Guernica, poprzez zerwanie zarówno z romantycznym, jak i realistycznym przedstawianiem horroru wojny, będąc obrazem brutalnym i antyheroicznym, jest uważana za najpotężniejszą antywojenną wypowiedź współczesnej sztuki. Kluczowe postacie - kobieta z wyciągniętymi ramionami, byk i udręczony koń były udoskonalane szkic po szkicu, a następnie przenoszone na obszerne płótno, które również kilkakrotnie zostało przerobione. Użycie ciemnych, monochromatycznych barw ma za zadanie oddać trudy i cierpienie czasów wojny.

Zmarł w roku 1973, w wieku 91 lat. Został zapamiętany jako ojciec sztuki nowoczesnej.